De natuur blijft je verrassen. Er gaat bijna geen dag voorbij of er wordt wel weer een nieuwe soort ontdekt of een onverwachte gedraging waargenomen. Soms diep in de oceaan, dan weer in je eigen achtertuin. Eén van de fascinerende verschijnselen die vaak over het hoofd worden gezien, is dat er insecten bestaan die geluid maken dat we als zingen herkennen. Het is een geluid dat je meteen terugbrengt naar warme zomeravonden, een zonovergoten terras of een wandeling door een mediterraan landschap.

Wat hoor je eigenlijk in Zuid-Frankrijk?

Wie ooit in Zuid-Frankrijk vakantie vierde, herkent het direct: dat aanhoudende, schelle getjirp dat over het hele landschap lijkt te hangen. Veel mensen noemen het geluid van krekels of sprinkhanen, maar in werkelijkheid zijn het vaak cicaden die je hoort. De verwarring is begrijpelijk, want het verschil is niet meteen hoorbaar. Toch komt het geluid van cicaden op een totaal andere manier tot stand dan bij krekels.

Een cicade maakt geluid via speciale organen in zijn lichaam. Trillingen worden versterkt via het harde exoskelet, waardoor een luid, doordringend ritme ontstaat. Dit geluid kan uren doorgaan, vooral in de zon. Bij krekels daarentegen ontstaat het geluid doordat ze met hun vleugels over elkaar schuren. Het lijkt op het stemmen van een viool, maar dan minus het snaarinstrument.

Wat cicaden ‘zingen’, bedoelen ze vaak letterlijk

Voor mensen klinkt het misschien als achtergrondmuziek, maar voor de cicade is het een communicatiemiddel van levensbelang. Door te ‘zingen’ geven ze signalen af, vooral aan soortgenoten. Het zijn meestal de mannetjes die zich op deze manier kenbaar maken. Ze proberen vrouwtjes te lokken, andere mannetjes op afstand te houden of hun territorium aan te duiden. Insectentaal kent geen woorden, maar het ritme, volume en duur van het geluid zeggen meer dan genoeg binnen hun leefwereld.

Het klinkt bijna poëtisch, maar de reden dat je op een zwoele avond een symfonie van getjirp hoort, is vaak gewoon een gevolg van duizenden mannetjes die hopen indruk te maken op een partner.

Insecten als radartje van het ecosysteem

Niet iedereen is fan van insecten. Ze worden vaak geassocieerd met steken, gezoem of ongewenst bezoek in huis. Toch spelen ze een veel grotere rol dan je op het eerste gezicht zou denken. Ze bestuiven gewassen, breken dode planten en dieren af en zorgen voor een constante circulatie van voedingsstoffen in de bodem. Zonder insecten zouden veel ecosystemen letterlijk instorten. Ze vormen de basis van veel voedselketens, zijn onmisbaar voor vogels, zoogdieren en zelfs vissen.

En dan heb je nog de bijen, die een cruciale rol spelen in de landbouw. Zonder hen zou de productie van groente en fruit dramatisch afnemen. Bestuiving gebeurt grotendeels dankzij deze drukke beestjes, die ondanks hun formaat verantwoordelijk zijn voor een belangrijk deel van wat er op ons bord belandt.

Andere dieren die je kunt horen zingen

Insecten zijn niet de enigen die vocaal indruk maken. Wie goed luistert tijdens een boswandeling, hoort waarschijnlijk nog veel meer soorten geluiden. Vogels staan met stip bovenaan als het gaat om herkenbaar gezang. De nachtegaal is beroemd om zijn melodieuze tonen, maar ook de merel en de lijster kunnen er wat van. Hun gezang is vaak bedoeld om een partner te lokken of hun gebied af te bakenen, maar het heeft ook iets troostends voor de mens die luistert.

Dan zijn er nog dieren waarvan je niet direct zou verwachten dat ze ‘zingen’. Walvissen, bijvoorbeeld, laten diepe, lange tonen horen die kilometers ver onder water doordringen. Bultruggen zijn meesters in het creëren van patronen en ritmes die doen denken aan muziek. Gibbons, een soort mensaap, communiceren met luid geroep dat opvallend muzikaal klinkt. Zelfs zeeleeuwen en dolfijnen produceren klanken die in onze oren bijna melodieus overkomen.

Zingen bij mensen en dieren: zelfde idee, andere beleving

Wat al deze dieren met elkaar gemeen hebben, is dat hun geluiden iets oproepen. Bij hen gaat het vrijwel altijd om communicatie: lokken, waarschuwen, aantrekken of afschrikken. Bij mensen ligt dat anders. Zang heeft bij ons vaak een emotionele of artistieke functie. We zingen om iets te uiten, om te verbinden of simpelweg om plezier te beleven. Ritme, melodie en tekst spreken tot ons gevoel, en het luisteren naar muziek kan troost bieden of energie geven.

Voor dieren is zingen instinctief, doelgericht en functioneel. Voor ons is het een vorm van kunst. Toch raken de twee elkaar soms. Want net zoals een nachtegaal de stilte vult met klanken die ontroeren, zo doet een zanger dat op het podium ook. Misschien zit daar wel de grootste verwantschap. In het feit dat geluid soms meer zegt dan woorden.